1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η Σελήνη είναι ο μοναδικός δορυφόρος της Γης. Τα
αριθμητικά δεδομένα της καθώς και της τροχιάς της αναφέρονται στο Παράρτημα Α.
Η απόσταση Γης – Σελήνης, λόγω των
βαρυτικών δυνάμεων του Ήλιου πάνω στη Σελήνη και τη Γη, κυμαίνεται από 356,400 χλμ έως 406,700 χλμ..
Πάντως η απόσταση Γης –
Σελήνης υπολογίζεται πια με ακρίβεια 30 εκατοστών από τότε που οι αστροναύτες
του προγράμματος Apollo τοποθέτησαν πάνω στη Σελήνη ανακλαστήρες laser (Light Amplifier Stimulated Emission Radiation) . Αυτό είναι
απαραίτητο για να μπορούν τα διαστημικά ταξίδια να γίνονται με μεγαλύτερη
ασφάλεια, λόγω της βαρυτικής έλξης που
δημιουργεί η Σελήνη.
2. ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ
Στην επιφάνεια της Σελήνης μπορούμε να
διακρίνουμε τους εξής επιφανειακούς σχηματισμούς :
2.1 ΘΑΛΑΣΣΕΣ :
Είναι
κυκλικοί περίπου σχηματισμοί που περιβάλλονται από οροσειρές. Δεν είναι τόσο ομαλές περιοχές και
παρουσιάζουν πλήθος από κυματοειδείς λοφοσειρές , μεμονωμένα κωνικά όρη κ.α.
Οι θάλασσες είναι οι σκοτεινές περιοχές και σκεπάζονται από βασαλτική λάβα, είναι
λεκάνες αντίκτυπου που γέμισαν με τη σκοτεινή λάβα πριν από 4 - 2,5 δισεκατομμύρια έτη. Στην αθέατη
πλευρά υπάρχουν μόνο 4 ενώ στην πλευρά που βλέπουμε 30.
Οι διαστάσεις των θαλασσών είναι από 300-1000 χλμ. και έχουν συγκεντρώσεις
υλικού μεγάλης πυκνότητας.
Εκεί παρατηρούμε :
Α) τους κρατήρες –φαντάσματα : είναι ότι
απέμεινε από έναν κρατήρα του οποίου το εσωτερικό και η γύρω περιοχή
κατακλύσθηκαν από λάβα.
Β) συστάδες βράχων διαφόρων
μεγεθών που βρίσκονται ολόκληροι έξω από το σεληνιακό έδαφος, λες και κάποιος
τους τοποθέτησε εκεί, μετά το σχηματισμό της σκληρής επιφάνειας της Σελήνης
Από τα στοιχεία
και αφορούν την διαφορά των υλικών των θαλασσών ως προς τις ορεινές περιοχές,
το σχήμα τους που σχεδόν πάντα είναι κυκλικό, τα τοιχώματα που είναι απότομα
προς το μέρος του εσωτερικού και ομαλότερα προς την εξωτερική πλευρά, συνηγορούν στο γεγονός ότι δημιουργήθηκαν με
τον εξής τρόπο :
Τεράστιοι μετεωρίτες σε αρχέγονες εποχές προσέκρουσαν
στην επιφάνεια της Σελήνης, μπήκαν βαθιά στο εσωτερικό και από την σύγκρουση
αυτή ξεχύθηκε λιωμένη λάβα που πλημμύρισε τις γύρω εκτάσεις και το εσωτερικό
του δημιουργούμενου κρατήρα-αντίκτυπου. Πάντως αυτή η θεωρία δεν μας λύνει όλα
τα ερωτήματα, διότι υπάρχει μια ασυμμετρία κατανομής των θαλασσών στην
σεληνιακή επιφάνεια.
Θάλασσα των
καταιγίδων : μεγάλης έκτασης, ομαλό έδαφος και όρη που την περιβάλλουν.
Θάλασσα της Μόσχας : βαθύχρωμο έδαφος και είναι
απομονωμένη σε ένα ολόκληρο ημισφαίριο ορεινών και ανώμαλων εκτάσεων.
Στα κέντρα των θαλασσών και κάτω από την επιφάνεια
παρατηρήθηκαν συμπυκνώσεις ύλης (μας-κόν : mass consentration). H συγκέντρωση αυτή παρατηρήθηκε στις κυκλικές θάλασσες της
Σελήνης (θάλασσα των Βροχών, του Νέκταρος, της Υγρασίας, της Ηρεμίας, της
Κρίσεως, της Ανατολής), κατά την διάρκεια των διαβάσεων των διαστημοπλοίων γύρω
από τη Σελήνη και τις μεταβολές των τροχιών τους (βυθίσματα) όταν περνούσαν
πάνω από τις περιοχές αυτές.
2.2 ΚΡΑΤΗΡΕΣ :
Υπάρχουν
περίπου 40,000 κρατήρες και το μέγεθός του κυμαίνεται από 2-200 χλμ. Ο
μεγαλύτερος είναι 295 χλμ. Υπάρχουν και
μικροί λάκκοι διαμέτρου μικρότερη του 1μ. Το 99% πιστεύεται ότι δημιουργήθηκαν
από μετεωρική δράση και το 1% από ηφαιστειακή δράση.
Οι ακτινωτές
λαμπρές περιοχές (που φαίνονται και με γυμνό μάτι) φαίνονται να ξεκινούν
από κάποιους κρατήρες, έχουν μήκος εκατοντάδων χιλιομέτρων και αποτελούνται από
πολυάριθμους μικρούς κρατήρες (σε φωτογραφίες μεγάλης ευκρίνειας). Το πλάτος τους κυμαίνεται από 8-16 χλμ.
Περνούν πάνω από όρη, θάλασσες, κοιλάδες και κρατήρες δίνοντας την εντύπωση ότι
κινούνται χωρίς εμπόδια. Δημιουργήθηκαν όταν μετεωρίτες προσέκρουσαν στην
επιφάνεια της σελήνης και τα υλικά της σελήνης με τα υλικά του μετεωρίτη,
έλιωσαν, ενώθηκαν και εκτοξεύθηκαν σε
μεγάλες αποστάσεις.
Ανάλογα με το μέγεθος και
την μορφή τους χωρίζονται σε επιμέρους
τύπους :
1.
Τις
περίφρακτες πεδιάδες
2.
Τους στοίβους
3.
Τους κύρκους
4.
Τους
κρατήρες
5.
Τα φρεάτια
Ο
ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός κρατήρων στην επιφάνεια της Σελήνης σε σχέση με τη
Γήϊνη, οφείλεται στο γεγονός ότι στη Σελήνη δεν υπάρχει κανένας μηχανισμός
διάβρωσης παρά μόνο οι νέες ραγδαίες κρούσεις μετεωριτών. Έτσι ένας σχηματισμός
για να αλλοιωθεί πρέπει να υπάρχει μια νέα κρούση μετεωρίτη (νεώτερος
κρατήρας). Ο χαρακτηρισμός παλαιότερος και νεώτερος κρατήρας προέρχεται από το
γεγονός ότι αν ένας κρατήρας έχει στο εσωτερικό του και στα τοιχώματά του
άλλους κρατήρες είναι φανερό ότι είναι παλιότερος από τους άλλους. Επίσης οι
νεώτεροι κρατήρες είναι σε καλύτερη κατάσταση από τους παλαιότερους.
2.3 ΗΠΕΙΡΟΙ - ΟΡΟΣΕΙΡΕΣ :
Οι ήπειροι είναι οι φωτεινές και βρίσκονται ψηλότερα από
τις θάλασσες. Είναι αρχαιότερες από τις θάλασσες (που είναι τα πιο νέα εδάφη).
Οι οροσειρές της Σελήνης
είναι πολλές, οι σημαντικότερες είναι 22. Όλες εκτείνονται σε σχήμα τόξου ενώ
οι γήινες οροσειρές είναι ευθύγραμμες.
Διακρίνουμε τα σεληνιακά
Απέννινα, τα Καρπάθια, τον Όλυμπο. Είναι συνήθως απότομες με αρκετές
μεμονωμένες κορυφές που φθάνουν σε μεγάλο ύψος.
Χαρακτηριστικό το όρος
Λάιμπνιτς που βρίσκεται στο νότιο πόλο της Σελήνης έχει ύψος 8,837 μέτρα από
την μέση επιφάνεια της γύρω περιοχής. Τα 22 ψηλότερα βουνά ξεπερνούν σε ύψος τα
4,800μ. Πολλά από τα σεληνιακά βουνά που συνορεύουν με θάλασσες έχουν την μια
πλευρά που βλέπει στη θάλασσα εντελώς απότομη και την άλλη πλευρά περισσότερο
ομαλή. Είναι και αυτό ένα στοιχείο που συνηγορεί ότι οι θάλασσες δημιουργήθηκαν
από πτώση μετεωριτών.
2.4 ΧΑΡΑΔΡΕΣ – ΡΩΓΜΕΣ :
Επίσης υπάρχει ένα πλήθος
από χαράδρες που συναντώνται στα ορεινά μέρη καθώς και ρωγμές που παρατηρούνται
σε ομαλές εκτάσεις. Η περισσότερο εντυπωσιακή βρίσκεται στις σεληνιακές Άλπεις
είναι ευθύγραμμη και απότομη με μήκος περίπου 150 χλμ.
Μικρότερες αφθονούν στα
κυκλικά όρη των κρατήρων και στις απότομες πλαγιές των οροσειρών, εκείνων που
συνορεύουν με τις θάλασσες. Σε αυτές τις περιοχές με μεγάλη κλίση συχνά
παρατηρούνται και κατολισθήσεις βράχων.
Οι ρωγμές είναι μακριές και
στενές με μεγάλο βάθος, ώστε το φως του Ήλιου δεν φθάνει καθόλου στα έγκατά
τους, επικρατεί απόλυτο σκοτάδι.
Οι απότομες και τεράστιες
μεταβολές θερμοκρασίας (προκαλούν
συνεχείς συστολές και διαστολές) καθώς επίσης και οι συνεχείς κρούσεις
μετεωριτών συντελούν στο θρυμματισμό των επιφανειακών πετρωμάτων. Ο
θρυμματισμός αυτός συντελεί στην δημιουργία εντός στρώματος λεπτής σκόνης που
σκεπάζει όλη σχεδόν την επιφάνεια της σελήνης. Είναι ένα στρώμα πάχους μερικών
εκατοστών.
2.5 ΜΙΚΡΟΣΕΙΣΜΟΙ-ΕΚΡΗΞΕΙΣ
Αντίθετα από τη Γη, η Σελήνη δεν έχει
λιθοσφαιρικές πλάκες, σαν της Γης ή ενεργά ηφαίστεια και επίσης ότι έχει στερεό
πυρήνα και όχι ρευστό όπως η Γη. Εντούτοις, τα σεισμόμετρα που
τοποθετήθηκαν από τους αστροναύτες του
προγράμματος Apollo
στη δεκαετία του '70 έχουν καταγράψει μικρούς σεισμούς σε βάθη αρκετών
χιλιομέτρων. Οι σεισμοί αυτοί προκαλούνται, πιθανότατα από τις παλίρροιες ως
αποτέλεσμα της Γήϊνης βαρυτικής έλξης. Οι σεισμοί αυτοί ονομάζονται
παλιρροϊκοί ή περιοδικοί σεισμοί και συμβαίνουν κάθε 28,5 ημέρες, όταν η Σελήνη
βρίσκεται κοντά στη Γη και έχουν το επίκεντρό τους σε βάθος 800 χλμ.
Υπάρχουν
και τα σμήνη των σεληνιακών σεισμών και δεν παρουσιάζουν κανονικότητα, κατά την
εμφάνιση ενός σμήνους σεισμών συμβαίνει μια μικρή δόνηση κάθε 2 ώρες και οι
δονήσεις συνεχίζονται για πολλές ημέρες.
Πρέπει
επίσης να επισημάνουμε ότι η πτώση μετεωριτών προκαλεί σεισμούς στις γύρω
περιοχές, έτσι βρέθηκε ότι κάθε μήνα πέφτει ένας μετεωρίτης μεγέθους
πορτοκαλιού σε ακτίνα 150 χλμ.
Επίσης έχουν
αναφερθεί μικρές εκρήξεις αερίου από μερικούς κρατήρες, όπως στον κρατήρα
Αρίσταρχο. Μάλιστα έχει γίνει και προσπάθεια να φωτογραφηθούν αυτές στην περίοδο
των Σεληνιακών εκλείψεων.
